ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑΤΑ: Γνωρίστε την παράδοση της τέχνης της υφαντουργίας στη Νάξο… Βαμβακερά δημιουργήματα φτιαγμένα από αυθεντικό, φιλικό προς το περιβάλλον ελληνικό βαμβάκι…
Μια τέχνη που ρομαντικοποιεί το χειροποίητο…
Ταξίδια που αποτελούν έμπνευση… Ανακαλύψτε τις τέχνες του τόπου που επισκέπτεστε στις διακοπές σας… Υφαντά όμορφα, φτιαγμένα στο χέρι και αειφόρα…
Η απλότητα και η υπευθυνότητα στην κατανάλωση, ειδικά στα κλωστουφαντουργικά προϊόντα, ήταν για μένα πάντα κάτι συναρπαστικό. Το πρώτο πράγμα με το οποίο ήρθαμε σε επαφή, βρέφη ακόμα, ήταν η κουβερτούλα με την οποία μας τύλιγαν – χειροποίητη από τη μητέρα μας. Όταν σκέφτομαι τα χειροποίητα υφαντά σκέφτομαι την πηγή, τους πόρους, από πού προέρχονται. Σκέφτομαι τη βιωσιμότητά τους. Σκέφτομαι τι ρόλο θα μπορούσα να παίξω εγώ, αλλά κι εσείς, ως ταξιδιώτης του κόσμου. Η παράδοση της ύφανσης στον αργαλειό δείχνει τη φροντίδα κάποιου για το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, μιας και διατηρεί τη βιοποικιλότητα του οικοσυστήματός μας.
Ο Ελαιόλιθος υποστηρίζει και προωθεί την πολιτιστική περιέργεια και την αίσθηση της ανακάλυψης, προσφέροντας μια εκλεπτυσμένη περιήγηση σε εργαστήρια και μικρές βιοτεχνίες, προκειμένου το κοινό που αναζητά αυθεντικά τοπικά χειροτεχνήματα υψηλής αισθητικής, να βρει μοναδικά κομμάτια που θα το εντυπωσιάσουν. Η συναρπαστική πραγματικότητα αυτής της τοπικής παράδοσης χρονολογείται από την αρχαιότητα.. Η ύφανση στο χέρι, χρησιμοποιώντας τον αργαλειό, έχει μια εξωτική γοητεία και μια υψηλή αισθητική που θα σας κερδίσουν αμέσως.
Βασικός σκοπός του αργαλειού, αυτής της αγαπημένης παραδοσιακής συσκευής, είναι να δημιουργήσει εύκολα υφάσματα διαφόρων χρήσεων. Και μπορεί οι αργαλειοί να διαφέρουν σε μέγεθος ή στη μηχανική τους, ωστόσο η βασική λειτουργία τους παραμένει η ίδια. Η ύφανση με τον αργαλειό είναι από τις πιο χρονοβόρες εργασίες στον κόσμο και απαιτεί μεγάλη δεξιοτεχνία.
Η Νάξος είναι ένα από τα εναπομείναντα νησιά της Ελλάδας που ασχολείται με την υφαντική παράδοση και εξακολουθεί να παράγει οργανικά υφάσματα που προέρχονται από τη μεγαλοφυία των ντόπιων γυναικών. Ο κόσμος έχει χάσει τη διαδικασία χειροποίητης ύφανσης και οι αργαλειοί έχουν αντικατασταθεί από μηχανές. Η Νάξος όμως διατηρεί αυτή την παράδοση ολοζώντανη, με τις γυναίκες της Μονής να διαδραματίζουν τον πρώτο ρόλο σε αυτή την καλλιτεχνική δημιουργία υφαντών.
Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο για ένα νησί τόσο μεγάλο όσο η Νάξος είναι η τεράστια, συντριπτική ποικιλία που περιλαμβάνει τοπία, παράδοση, γλώσσα, κουζίνα, αξιόθεατα. Η Νάξος είναι ένα μέρος γεμάτο εκπλήξεις. Μια από τις πιο μοναδικές εμπειρίες που μπορεί να ζήσει ο ταξιδιώτης εκεί είναι η επίσκεψη σε ένα εργαστήριο – έκθεση χειροποίητων υφαντών, μιας και η υφαντουργία είναι ακόμα ζωντανή και τα υφαντά που παράγονται εκεί είναι εξαιρετικής ποιότητας και τεχνογνωσίας. Όλα τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα είναι φτιαγμένα και κεντημένα στο χέρι και αντανακλούν τα υψηλότερα πρότυπα τεχνικής αρτιότητας. Η δομή της ύφανσης και η οπτική εμφάνιση των ινών αντανακλούν συλλογικά την ανώτερη ποιότητα αυτών των υφασμάτων. Κάθε υφαντό της Νάξου αποτελείται από μεμονωμένα νήματα και ποικίλα μοτίβα υφασμένα με περίπλοκη συνοχή.
Η αρχή της παράδοσης της υφαντουργίας βρίσκεται στην αυγή του πολιτισμού πριν από 8000 χρόνια. Η ύφανση ξεκίνησε γύρω στο 5000 π.Χ. με λινάρι. Πρώτα αναπτύχθηκε η νηματουργία και μετά η υφαντουργία. Ήταν μάλιστα μια σημαντική παράδοση για τις γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα και παραμένει ζωντανή σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, με τη Νάξο να είναι από τις πιο δραστήριες σήμερα. Στην κουλτούρα της Νάξου, η παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων με αργαλειό θεωρείται τέχνη, μια μορφή αυτο-έκφρασης και ένα σύμβολο της ίδιας της ζωής και της παράδοσης. Πρόκειται για μια περίπλοκη και δύσκολη τέχνη που τείνει να εξαφανιστεί στα περισσότερα χωριά, αλλά όχι στη Μονή, όπου οι γυναίκες συνεχίζουν να υφαίνουν περίτεχνα μέχρι σήμερα.
Στην αρχαία Ελλάδα, οι Μοίρες ήταν εκείνες που ελέγχανε το πεπρωμένο, ορίζοντας τα νήματα της ζωής. Η Αριάδνη, η σύζυγος του θεού Διονύσου, κατείχε το νήμα που οδήγησε το Θησέα στο κέντρο του λαβύρινθου για να σκοτώσει το Μινώταυρο και έπειτα να βγει πάλι έξω με ασφάλεια και χωρίς να χαθεί. Η Ελένη αναφέρεται στην Ιλιάδα να κάθεται στον αργαλειό της και να υφαίνει, ως ένδειξη πειθαρχίας, ηθικής εργασίας και προσοχής στη λεπτομέρεια. Ο Όμηρος ασχολείται με την υπερφυσική ποιότητα της ύφανσης όταν περιγράφει τα ρούχα των θεών, αναφέροντας κάθε λεπτομέρεια στα σχέδια και τις διακοσμήσεις.
Ο αργαλειός είναι ένα μηχάνημα 100% φτιαγμένο στο χέρι από έναν τεχνίτη ξύλου. Υπάρχουν αργαλειοί πολλών μεγεθών, τύπων και βαθμών πολυπλοκότητας. Ένας εξειδικευμένος τεχνίτης που κατασκευάζει ξύλινους αργαλειούς στις μέρες μας είναι ο Μιχάλης Κοντοπίδης, ντόπιος που διατηρεί εργαστήρι – έκθεση στον οικισμό της Μονής, δίπλα στην ταβέρνα Καλλιόπη. Οι περισσότεροι αργαλειοί λειτουργούν με πέλματα ή μοχλούς. Η ύφανση δε με αργαλειό είναι πραγματική τέχνη. Πρόκειται για μια εξαιρετικά μεγάλη επαναλαμβανόμενη διαδικασία που απαιτεί τεράστια υπομονή και εστιασμένη προσοχή. Είναι πολύ δημιουργική εργασία και σε ανταμείβει όταν πια το τελικό υφαντό φτάσει στο τέλος της παραγωγής του. Όταν ο χρήστης υφαίνει, φέρνει σε επαφή διαφορετικά νήματα και υφάσματα και τα ενοποιεί σε ένα μοναδικό τεχνούργημα. Μπορεί κανείς να φτιάξει βαμβαρκερά ρούχα, αξεσουάρ και διακοσμητικά υφάσματα για το σπίτι, από απλά σχέδια μέχρι τα πιο περίτεχνα και φανταχτερά. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται περισσότερο είναι το καθαρό ελληνικό βαμβάκι αλλά και το μετάξι. Όλα είναι απολύτως φυσικά προϊόντα και προέρχονται κυρίως από τη βόρεια Ελλάδα.
Λόγω της δυσκολίας και των υψηλών απαιτήσεων που έχει η εργασία στον αργαλειό, για να πλέξει κανείς σωστά πρέπει να είναι ήρεμος, με το σώμα και το μυαλό επικεντρωμένα στη συγκεκριμένη εργασία. Απαιτείται συνεχής καταμέτρηση και το σώμα καταπονείται συνολικά. Γι’ αυτό και όσοι υφαίνουν στον αργαλειό δεν μπορούν να εργαστούν περισσότερο από οχτώ ώρες. Για να μετακινηθούν τα χτένια και να περάσει το στημόνι σωστά ώστε να παραχθεί ένα υφαντό, απαιτείται μέτρημα, μυϊκή ενέργεια και μεγάλη προσοχή για το τέλειο φινίρισμα. Πρέπει ο χρήστης να γνωρίζει πώς να χρησιμοποιήσει διαφορετικές ίνες και χρώματα, ώστε να φτιάξει όλα τα περίεργα διακοσμητικά και περιγράμματα που χαρακτηρίζουν και ομορφαίνουν ένα υφαντό. Άλλωστε αυτό που κάνει τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα να ξεχωρίζουν είναι τα σχέδια, τα χρώματα, οι υφές και οι πυκνότητες, στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα υφάσματα και τα κατηγοριοποιούν ανάλογα και με τη χρηστικότητά τους. Όλα αυτά είναι χρονοβόρα και απαιτούν υπομονή και αγάπη γι’ αυτό που κάνεις. Αν κάποιο εξάρτημα ή νήμα σπάσει ή λείπει, η ύφανση με τον αργαλειό είναι ακατόρθωτη.
Το συναίσθημα που σου προσφέρει το να φτιάχνεις κάτι εντελώς καινούριο από έναν παλιό αργαλειό είναι μαγικό, σύμφωνα με την κα Μαρία Μαράκη, μια από τις παλαιότερες γυναίκες στη Μονή που συνεχίζει την παράδοση αυτή από το 1960. Υπήρξε δασκάλα για τις νέες γενιές και η δημιουργός και Πρόεδρος του Συνδέσμου Γυναικών Μονής. Διατηρεί, επίσης, το δικό της Εργαστήριο – Έκθεση στο χωριό Χαλκί της Νάξου, με μεγάλη ποικιλία και υπέροχες επιλογές υφαντών αντικειμένων και αξεσουάρ. “Η ανταμοιβή μου είναι οι χιλιάδες τουρίστες που περνούν κάθε μέρα και αγοράζουν τις δημιουργίες μου, κάνοντας τα έργα μου να ταξιδεύουν σε όλον τον κόσμο. Τα υφαντά μου, προϊόντα μοναδικά και πολύπλοκα, έχουν φτάσει από την Αλάσκα στη Νότια Αφρική και από την Ευρώπη στη Νέα Ζηλανδία, γεγονός που με κάνει πολύ περήφανη.”
Για εκείνη, η ύφανση δεν είναι απλώς μια δεξιότητα. Είναι ένα τελετουργικό αγάπης για την ίδια την τέχνη, θαυμασμός για την ομορφιά των χειροποίητων αντικειμένων με αντοχή, που προέρχεται από την καρδιά…
Η ίδια ξεκίνησε το ταξίδι της στην υφαντουργία σε ηλικία 15 ετών, όταν έμαθε πώς να πλέκει. Αργότερα, το πάθος της ήταν να διδάξει τις γυναίκες του χωριού αλλά και των παρακείμενων οικισμών την τεχνική, τον απαιτητικό τρόπο της ύφανσης στον αργαλειό. Τα χειροποίητα υφαντά απαιτούν συνεχή καινοτομία, νέα σχέδια και στιλ, και η κα Μαρία Μαράκη, με την πολύχρονη εμπειρία της και τις άρτιες δεξιότητες, είναι ικανή να δημιουργήσει εκπληκτικά κομμάτια με περίπλοκα σχέδια και κεντήματα, προσαρμοσμένα στα σύγχρονα γούστα και αντιλήψεις.
Ο Ελαιόλιθος προσφέρει στους επισκέπτες τη μοναδική εμπειρία αγορών στο Χαλκί και στην έκθεση Art of the Loom Gallery της κας Μαρίας Μαράκη ή στο κατάστημα “Φύση και Τέχνη” της κόρης της Αναστασίας Μαράκη, όπου υπάρχει μια εκτεταμένη συλλογή αυτών των χειροποίητων αντικειμένων. Θα βρείτε τσάντες, πορτοφόλια, τραπεζομάντηλα, κουρτίνες, runner για το τραπέζι, σουβέρ, πετσέτες, κεντήματα, κασκόλ, μαξιλαροθήκες, ριχτάρια και πολλά άλλα… για την καθημερινή διακόσμηση του σπιτιού ή για μια ιδιαίτερη περίσταση. Μοναδικά κομμάτια με περίτεχνα σχέδια και χρώματα, όλα φτιαγμένα με φαντασία και ταλέντο. Δεν υπάρχει περίπτωση να μη βρείτε κάτι που να σας αρέσει και να ταιριάζει με το στιλ σας. Δωρίστε στον εαυτό σας ένα τοπικό υφαντό που θα θυμίζει το ταξίδι σας στη Νάξο ή κάντε ένα ξεχωριστό δώρο σε κάποιον αγαπημένο σας!
Τα παραδοσιακά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα ανά τον κόσμο είναι κι ένας τρόπος να οριστεί η αισθητική του πολιτισμού, η γεωγραφία και η κοινωνική δομή. Εδώ, με αυτό το άρθρο, προσπαθώ να σας δώσω μια ιδέα για την υφαντική παράδοση στη Νάξο. Η ύφανση συνδέει τους ανθρώπους με το χρόνο αλλά και μεταξύ τους, σαν κοινότητα. Δεν υπάρχει τέχνη που να ενώνει τόσο τους ανθρώπους που ασχολούνται με αυτή, όσο η υφαντική τέχνη του αργαλειού. Τα εξαίσια και πολύπλοκα μοτίβα αυτών των δημιουργιών διατηρούνται εδώ και χιλιάδες χρόνια και η μακροζωία τους συμβάλλει ουσιαστικά στο Ναξιακό πολιτισμό.
Το να ασχολείσαι με την υφαντουργία σημαίνει ότι ζεις σε αρμονία με τη γη, μιας και είναι μια τέχνη που βασίζεται και δημιουργείται από τα στοιχεία που βρίσκονται διαθέσιμα στο ορεινό τοπίο. Είναι μια καταπληκτική τέχνη που χρησιμοποιεί όμορφα ξύλινα εργαλεία: αργαλειούς, σαϊτες, κάδρα και άλλα. Αυτά τα εργαλεία αποτελούν έργα τέχνης από μόνα τους. Είτε πρόκειται για ρούχα, διακοσμητικά τραπεζιού, ποδιές, καλύμματα, χαλιά, νυφικά πέπλα, κουρτίνες, πετσέτες χειρός, κουβέρτες είτε οτιδήποτε άλλο για το σπίτι, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα μας περιβάλλουν. Συνεχίζουν να βρίσκονται στην καθημερινότητά μας, στη ζωή μας, στο σπίτι μας και κάνουν το χώρο μας ξεχωριστό.
Στη Δημοκρατία του Πλάτωνα οι τρεις Μοίρες είναι θηλυκές προσωποποιήσεις του ανθρώπινου πεπρωμένου, με καθεμιά να διαδραματίζει διαφορετικό ρόλο στην “ύφανση” του υφαντού που λέγεται ζωή.
- Η Κλωθώ γνέθει το νήμα της ζωής (συμβολίζει το παρόν)
- Η Λάχεσις (το παρελθόν) το ξετυλίγει (καθορίζει τι θα “λάχει” στον καθένα) και η τρίτη,
- η Άτροπος (το μέλλον) είναι αυτή που κόβει το νήμα της ζωής και σηματοδοτεί το τέλος.
Στη σκιά της αστικοποίησης και της εισαγωγής φθηνότερων προϊόντων, η τέχνη του αργαλειού κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρέπει όλοι μας να εκτιμήσουμε και να υποστηρίξουμε την παράδοση της υφαντουργίας. Χρησιμεύει ως σύνδεση μεταξύ των γενεών, καθώς οι γυναίκες που την εξασκούν είναι στην πραγματικότητα καλλιτέχνες, που βαδίζουν πάνω σε μια παλιά παράδοση αλλά καταθέτουν τη δική τους ερμηνεία σε καθετί που φτιάχνουν.
Το ταξίδι στη Νάξο είναι χαρά. Η Νάξος είναι ρουστίκ, ιστορική και γεμάτη από ίντριγκα. Τι περισσότερο να ζητήσει κανείς από ένα μέρος; Αγοράζοντας ένα υφαντό για να το πάρει μαζί στο σπίτι με την επιστροφή από το ταξίδι του εδώ, στηρίζει τον πολιτισμό. Στηρίζει αυτές τις γυναίκες που ασχολούνται ακόμα με τον αργαλειό βάζοντας ψυχή και σώμα σε αυτή την ασχολία. Στηρίζει τη διατήρηση του ρομαντισμού, κρατά ζωντανή τη μνήμη από την προ-βιομηχανική εποχή και ταξιδεύει στην παιδική ηλικία και αθωότητα.
Γιατί να αγοράσετε αυτά τα χειροποίητα δημιουργήματα;
- Τα χειροποίητα υφαντά έχουν μια αόρατη σφραγίδα μοναδικότητας και αυθεντικότητας.
- Είναι λειτουργικά. Συνήθως σχεδιάζονται με γνώμονα τον τελικό χρήστη, που θα τα έβαζε σε μια δοκιμασία φορώντας τα ή μεταφέροντάς τα, αποθηκεύοντας σε αυτά κάτι ή απλώς αγγίζοντάς τα. Αντίθετα με άλλα κομμάτια τέχνης, τα υφαντά θαυμάζονται, αλλά έχουν και χρηστική αξία εκτός από αισθητική.
- Είναι τοπικά προϊόντα. Αυτό σημαίνει ότι έχουν μικρότερο αποτύπωμα άνθρακα όσον αφορά τη μεταφορά και γενικά είναι καλό να γνωρίζουμε από πού προέρχονται τα αντικείμενα που μας περιβάλλουν.
Ο Ελαιόλιθος προσφέρει μαθήματα αργαλειού σε όσους ενδιαφέρονται για την τέχνη της υφαντουργίας. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με το θέμα. Ανακαλύψτε τοπικές οικολογικές τέχνες στο ταξίδι των διακοπών σας στη Νάξο… Χειροποίητα, όμορφα και βιώσιμα αντικείμενα τέχνης…
Το άρθρο συντάχθηκε από την κα Ελένη Μαράκη
