“Πολύπλανγκτος εγώ του ανέμου Κόρη
Σε αβύσσους ακροπατώντας και σε σπήλαια
Όπου Κόρες κρατούν τις οροφές
Και Κούροι άκαμπτοι φυλάττουν παρελθόντα
Εγώ ατέρμονη παλεύω με την σμίλη
Για να ανθίσουν τα κενά.
Ναι παλεύω για να ανθίσουν τα κενά”
Μπορεί η αρχαιότητα να μην μας έδωσε γραπτές πηγές γύρω από τη δύναμη και την πλαστικότητα του μαρμάρου Νάξου, αλλά μόνο αντιπροσωπευτικά έργα τέχνης όμως έχουμε την αίσθηση ότι – έστω και με καθυστέρηση- το μάρμαρο Νάξου, ένα από τα πιο δυνατά και «αδικημένα» προϊόντα του νησιού, βρίσκει επιτέλους την αναγνωρισιμότητά του στο χώρο της γλυπτικής και της αγοράς.. Απόδειξη; Τα έργα γνωστών καλλιτεχνών όπως ο Ingbert Brunk, ο Wolf Bröll ή, η Όλγα Πλαστήρα (από την οποία και προέρχεται το τετράστιχο που λειτουργεί ως εισαγωγή του κειμένου) οι οποίοι με τις εκθέσεις τους ανά τον κόσμο παρουσιάζουν επιτέλους στο ευρύ κοινό το μάρμαρο Νάξου.
Μάρμαρο Νάξου: Ένα πέτρωμα που οι αρχαίοι λάτρεψαν, αγάπησαν, χρησιμοποίησαν και αυτό το βλέπουμε σε έργα τα οποία θεωρούνται από τα ωραιότερα και πιο αναγνωρίσιμα σε όλο τον κόσμο: η Κόρη της Ακρόπολης (550 π.Χ – Μουσείο Ακρόπολης), η Σφίγγα των Ναξίων στους Δελφούς (570 π.Χ.- Μουσείο Δελφών) καθώς και τα 16 λιοντάρια (600 π.Χ) στο μουσείο της Δήλου. Η ακόμη και σήμερα… Λίγο πριν περάσει κανείς την είσοδο για την Πορτάρα της Νάξου θα δει στο δεξί του χέρι το γλυπτό «Η Αριάδνη στη Νάξο». Ενα έργο που δημιουργήθηκε το 2004 από τον Γερμανό γλύπτη και καθηγητή Wolf Bröll όπου στέκεται αγέρωχη στο χρόνο και θυμίζει σε όλους το πέρασμα της Αριάδνης από το νησί αλλά και τη μεγάλη επίδραση που έχει το μάρμαρο στην ιστορία του τόπου.
Τι είναι αυτό που κάνει το μάρμαρο της Νάξου να ξεχωρίζει; Ο γερμανός γλύπτης Ingbert Brunk που ζει και εργάζεται πλέον στη Νάξο και zει στη περιοχή του Αζαλά (Μουτσούνα) όπου και βρίσκεται το εργαστήριό του μία ανάσα από τη θάλασσα, θα αναφέρει «το μάρμαρο είναι ο λόγος της δημιουργίας»… Και δεν έχει άδικο. Και όταν του ζητάς να το περιγράψει, απλά κλείνει τα μάτια και σε ταξιδεύει στα πέρατα του Αιγαίου σημειώνοντας «είναι φημισμένο για την ποιότητα του, την υφή αλλά και τους ιδιαίτερους χρωματισμούς του, κυρίως λευκό με αποχρώσεις του γκρι και μικρές δόσεις κίτρινου και μαύρου». Κοιτάζεις τα έργα του και θεωρείς ότι έχει καταφέρει να μετατρέψει το σκληρό και άκαμπτο μάρμαρο, σε ένα από τα πιο εύκαμπτα υλικά. Το μάρμαρο, γίνεται ρευστό, αποκτά κίνηση, φτάνει κοντά στο διάφανο, είναι φωτεινό, αισθησιακό.
Και εδώ βέβαια παίζει ρόλο και το φως… Το φως του Αιγαίου….
Η Ελληνίδα γλύπτρια Όλγα Πλαστήρα μιλώντας για το μάρμαρο Νάξου στο Culture Now θα τονίσει «Το Ναξιακό μάρμαρο είναι ένα ιδιαίτερο μάρμαρο λόγω των μεγάλων κρυστάλλων, συχνά το αποκαλούν κρυσταλλίνα. Εξ’ αιτίας αυτών των μεγάλων κρυστάλλων ναι μεν είναι ιδιαίτερα σκληρό, πολύ σκληρότερο από τα λεπτόκοκκα μάρμαρα, ταυτόχρονα όμως και χάρη σε αυτούς τους κρυστάλλους αποκτά μία υπέροχη διαφάνεια. Έτσι το φως διαπερνά και κινείται μέσα στα γλυπτά προσδίδοντας τους μία ιδιαίτερη εσωτερική λαμπρότητα και συχνά κάνοντας τα να χάνουν το βάρος του όγκου τους».
Οπότε περνάμε στο δυνατό όπλο του μαρμάρου Νάξου που δεν είναι άλλο από την Κρυσταλλίνα. Την επίσημη εμπορική ονομασία του. Που μπορεί κάποιος να την βρει σε τρεις κατηγορίες: Το λευκό είναι το κορυφαίο από τα τρία και καλύπτει 20 % της παραγωγής. Το ημίλευκο είναι το πιο εμπορικό και καλύπτει το 50% της παραγωγής και το γκρι, καλύπτει το υπόλοιπο 30 % της παραγωγής. Όμως, αυτό που κάνει τη διαφορά σε σχέση με όλα τα άλλα μάρμαρα είναι η σύνθεσή του: 2% χαλαζία και 98% ασβεστίτη.
Αυτό εξηγεί και τη λαμπερή του εμφάνιση… Το παιχνίδι με τον φωτισμό… και εάν θέλει κάνεις να αντιληφθεί αυτό το παιχνίδι του μαρμάρου με το φως του Αιγαίου δεν έχει παρά να κάνει μία βόλτα έως τον Ναό της Δήμητρας στο Γύρουλα Σαγκρίου, τον πρώτο ναό που έχει κατασκευαστεί εξ ολοκλήρου με μάρμαρο Νάξου…
Μάλιστα, εκτός από το φωτισμό, ένα άλλο σημείο που κάνει τη διαφορά είναι ότι σε αντίθεση με άλλα λατομεία, στη Νάξο το μάρμαρο εδράζεται σε κάθετη κλίση, σε αντίθεση με τη συνήθη οριζόντια κλίση.
Οπότε επιστροφή στο … παρελθόν. Και μέσα από τις αναφορές των Ingbert Brunk και Όλγας Πλαστήρα μπορεί κανείς εύκολα να καταλάβει γιατί το μάρμαρο Νάξου δεν αξιοποιήθηκε στο μέγεθος που θα μπορούσε με βάση τη σπουδαιότητά του… Η σκληρότητά του (σε αντίθεση με το μάρμαρο Πάρου πχ που είναι πιο εύπλαστο) ήταν αυτό που λειτούργησε ως η βάση για να χρησιμοποιηθεί κυρίως ως εργαλείο κατασκευής μνημείων και λιγότερο ως αντικείμενο που έδινε τη δυνατότητα στον γλύπτη να προχωρήσει σε αφιερωματικά έργα… Κι έτσι βλέπουμε το μάρμαρο Νάξου να εμφανίζεται στους περίφημους Κούρους (γιγαντιαίων διαστάσεων) ή σε Ναούς όπως η Πορτάρα (στη Χώρα της Νάξου), ο Ναός της Δήμητρας στο Γύρουλα (Σαγκρί) ή τα Υρια (στη πεδινή Νάξο) Επίσης, μπορεί κανείς να το συναντήσει στα οικοδομήματα που βρίσκεται στους ιερούς χώρους της Δήλου και των Δελφών όπως και στο φημισμένο Άνδηρο των Λεόντων στη Δήλο… Η και σε μεγάλα διεθνή μουσεία όπως της Αθήνας, του Βερολίνου, της Κοπεγχάγης και της Νέας Υόρκης.
Με λίγα και απλά λόγια…. Το Μάρμαρο στην Ελλάδα ποτέ δεν ήταν ένα απλό .. πέτρωμα. Μάλιστα, στα αρχαία ελληνικά, ο «μάρμαρος», σημαίνει «λαμπερός λίθος». Πιο λαμπερό κι από τον ήλιο τον ίδιο. Κι όταν ένας ολόκληρος πολιτισμός – όπως είναι ο αρχαιοελληνικός, δομείτε πάνω σ’ αυτό το πέτρωμα, τότε καταλαβαίνει κανείς ότι υπάρχει θεϊκό άγγιγμα. Και η μυθική Πορτάρα στην είσοδο της Χώρας Νάξου για πολλούς δεν είναι τίποτα περισσότερο από την πόρτα εισόδου στο σπίτι των 12 θεών του Ολύμπου, που όπως φαίνεται είναι φτιαγμένο από την Κρυσταλλίνα της Νάξου…
—Ηelen Marakis
